در این مقاله می خوانید :
تخلیه نشدن کامل مثانه یک علامت شایع و آزاردهنده است که می‌تواند نشانه‌ای از طیف وسیعی از مشکلات سلامتی از جمله اختلالات عملکردی مثانه، انسداد مجاری ادراری، یا حتی بیماری‌های عصبی باشد. این اختلال به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تاثیر گذاشته و در طولانی مدت منجر به ناراحتی، افزایش دفعات ادرار و حتی عفونت‌های ادراری مزمن خواهد شد. به همین دلیل بررسی دقیق و تشخیص علت اصلی آن که موضوع بحث ما در ادامه این مقاله خواهد بود، برای انتخاب بهترین روش درمانی و بهبود وضعیت بیمار ضروری است.
نحوه عملکرد مثانه و تخلیه نشدن کامل ادرار
عملکرد اصلی مثانه این است که ادرار را در خود ذخیره کند و آن را در موقع مناسب تخلیه کند. مثانه باید ظرفیت ذخیره مقدار کافی ادرار را داشته باشد تا بتوانیم کارهایمان را در طول روز انجام بدهیم و شب‌ها بخوابیم. معمولاً زمانی مثانه را تخلیه می‌کنیم که حدود دو سوم آن پر شده باشد. برای این که مثانه کاملاً تخلیه شود، لازم است که:
- سیستم کنترل عصبی سالمی بین مغز و مثانه برقرار باشد. این سیستم به ما می‌گوید که چه زمانی باید ادرار را دفع کنیم و ادرار را تا زمان رسیدن به سرویس بهداشتی نگه داریم.
- زمانی که در موقعیت راحتی قرار گرفته و برای تخلیه مثانه آماده می‌شویم، عضله اسفنکتر مثانه و عضلات کف لگن شل می‌شود. هم زمان مثانه منقبض می‌شود و ادرار را تخلیه می‌کند. ادرار در نتیجه این فرآیند جریان پیدا می‌کند و مثانه تخلیه می‌شود.
- زور زدن باعث میشه تخلیه مثانه عادی نباشد.
اهمیت تخلیه کامل ادرار
تخلیه ناقص مثانه (PVR) که به عنوان احتباس ادرار پس از دفع نیز شناخته می‌شود، می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد. این وضعیت نه تنها باعث تکرر ادرار می‌شود، بلکه به طور قابل توجهی خطر عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs) را افزایش می‌دهد. تجمع ادرار باقیمانده در مثانه، محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند و می‌تواند منجر به عفونت‌هایی شود که با درد همراه بوده و در صورت عدم درمان، ممکن است به آسیب مثانه و کلیه منجر شوند. علاوه بر این، کشیدگی بیش از حد مثانه ناشی از تخلیه ناقص می‌تواند توانایی آن را برای بازگشت به حالت طبیعی و تخلیه کامل کاهش دهد.
🎥 صحبت های دکتر کیوان آقامحمدپور درباره تخلیه نشدن کامل ادرار:
علائم تخلیه نشدن کامل ادرار
- ناتوانی در تخلیه ادرار
- تکرر ادرار
- دفع مقدار کمی ادرار در هر بار دستشویی رفتن
- بی‌اختیاری ادرار
- سرعت کم جریان ادرار و زور زدن هنگام دفع ادرار
- ادرار متناوب، قطع و وصل شدن جریان ادرار
- نفخ شکم یا احساس دفع ناقص
- احساس درد در کمر یا شکم
علت تخلیه نشدن کامل ادرار در مردان و زنان
مشکل تخلیه نشدن کامل ادرار (PVR) می‌تواند علل متفاوتی در مردان و زنان داشته باشد، هرچند برخی از عوامل نیز در هر دو جنس مشترک هستند. در جدول زیر به بررسی جداگانه علت این عارضه در هر جنسیت می‌پردازیم:
|
علت PVR |
علت تخلیه نشدن کامل ادرار در مردان |
علت تخلیه نشدن کامل ادرار در زنان |
|
انسداد مکانیکی |
بزرگی پروستات، سرطان پروستات، تنگی مجرا، سنگ |
افتادگی اندام‌های لگنی، تنگی مجرا، سنگ |
|
مشکلات عصبی |
MS، دیابت، سکته مغزی، آسیب نخاعی، پارکینسون |
MS، دیابت، سکته مغزی، آسیب نخاعی، پارکینسون |
|
ضعف عضله مثانه |
– |
پس از زایمان، افزایش سن |
|
داروها |
آنتی‌هیستامین‌ها، ضدافسردگی‌ها، برخی فشار خون |
آنتی‌هیستامین‌ها، ضدافسردگی‌ها، برخی فشار خون |
|
عفونت/التهاب |
پروستاتیت، عفونت مجاری ادراری |
عفونت مجاری ادراری، عفونت واژن |
|
عوارض جراحی |
جراحی پروستات، جراحی‌های لگنی |
جراحی‌های لگنی، بی‌اختیاری، زایمان |
|
فشارهای خارجی |
یبوست شدید |
یبوست شدید، تومورهای لگنی، فیبروم |
| اختلالات عملکردی | – |
عادات نادرست ادرار کردن، سندرم فاولر |
تشخیص عدم تخلیه کامل مثانه
گام اول در تشخیص، تایید وجود ادرار باقیمانده پس از دفع (PVR) و اندازه‌گیری حجم آن است. رایج‌ترین روش برای این کار، استفاده از سونوگرافی مثانه است. این روش غیرتهاجمی و سریع، میزان ادرار باقیمانده در مثانه را بلافاصله پس از ادرار کردن اندازه‌گیری می‌کند. اگر حجم PVR به طور معمول بیش از ۱۰۰ میلی‌لیتر باشد، به خصوص اگر بیمار علائم دیگری مانند عفونت‌های مکرر مجاری ادراری، تکرر ادرار، یا احساس فوریت را تجربه کند، این وضعیت نیازمند بررسی و درمان جدی‌تر است.
در برخی موارد، برای ارزیابی دقیق‌تر عملکرد مثانه و مجرای ادرار، ممکن است پزشک آزمایش‌های تکمیلی مانند یورودینامیک (بررسی فشار و جریان ادرار در مثانه و مجرا) یا سیستوسکوپی (مشاهده مستقیم داخل مثانه با دوربین) را نیز توصیه کند.
📞 برای مشاوره و رزرو نوبت معاینه با شماره 09927760279 تماس بگیرید 📞
تکنیک های رفع مشکل تخلیه نشدن کامل ادرار
برای مقابله با مشکل تخلیه ناقص مثانه، علاوه بر درمان‌های پزشکی، استفاده از تکنیک‌های رفتاری نیز اهمیت بسزایی دارد. این تکنیک‌ها، در کنار ایجاد محیطی آرام و بدون عجله برای ادرار کردن، به فرد کمک می‌کنند تا به بهترین شکل ممکن مثانه خود را تخلیه کند.
↲ تکنیک دو بار تخلیه ادرار
منظور از دو بار تخلیه این است که بیمار در وضعیت مناسب برای ادرار کردن بنشیند و ۲۰ تا ۳۰ ثانیه برای تخلیه دوم ادرار منتظر بماند. این تکنیک به بیمارانی کمک می‌کند که احساس می‌کنند مثانه‌شان به طور کامل تخلیه نمی‌شود یا مدت کوتاهی بعد از ادرار کردن دوباره به دستشویی می‌روند.برای انجام تکنیک دو بار تخلیه به موارد زیر توجه کنید:
- راحت روی صندلی توالت بنشینید و کمی رو به جلو خم شوید.
- دست‌ها را روی زانوها یا ران‌ها بگذارید تا بهترین موقعیت برای تخلیه مثانه ایجاد شود.
- مانند همیشه ادرار کنید و حتی‌الامکان روی تخلیه مثانه تمرکز کنید.
- بلند نشوید، ۲۰ تا ۳۰ ثانیه دیگر صبر کنید.
- کمی بیشتر رو به جلو خم شوید و دوباره ادرار کنید.
- تکان خوردن به طرفین نیز به تخلیه بهتر مثانه کمک می‌کند. البته بیمارانی که نمی‌توانند تعادلشان را روی صندلی توالت حفظ کنند، نباید خودشان را به طرفین تکان بدهند.
تکنیک دو بار تخلیه را به روش‌های دیگر هم می‌توانید انجام بدهید. برای مثال می‌توانید بلند شوید و ۱۰ ثانیه راه بروید و بعد دوباره بنشینید. هرگز هنگام ادرار کردن زور نزنید، چون این کار به عضلات کف لگن آسیب می‌زند.
↲ تکنیک جریان آب
گوش دادن به صدای جریان آب توانایی بیمار را برای تخلیه مثانه افزایش می‌دهد.
↲ تکنیک ضربه زدن ملایم روی مثانه
زدن ضربات ملایم با فشار کم روی مثانه باعث ایجاد انقباض‌هایی می‌شود که به دفع ادرار کمک می‌کند. زدن ضربات را تا چند ثانیه بعد از تخلیه شدن کامل مثانه ادامه دهید.
↲ تکنیک درمان با تحریک
لمس کردن ناحیه‌های خاصی از بدن به خروج ادرار کمک می‌کند. روش‌های تحریک شامل کشیدن موهای شرمگاهی، ماساژ دادن پایین شکم یا داخل ران می باشد.
↲ تکنیک درمان با ارتعاش
دستگاه مرتعشی پایین شکم نگه داشته می‌شود. این ارتعاش‌ها مثانه را تحریک می‌کند و به تخلیه مثانه کمک می‌کند.
✍️ بیشتر بخوانید : احساس کاذب دفع ادرار
درمان تخلیه نشدن کامل مثانه
درمان این اختلال یک رویکرد چندوجهی است که با هدف رفع علت اصلی، کاهش علائم و پیشگیری از عوارض جدی آن صورت می‌گیرد. از تغییرات سبک زندگی و داروها گرفته تا مداخلات پیشرفته‌تر، راه‌های گوناگونی برای کمک به بیماران وجود دارد که در ادامه درباره آن‌ها توضیح خواهیم داد:
1. بررسی و تعدیل داروهای مصرفی
اولین گام درمانی اغلب شامل بازبینی دقیق تمام داروهای مصرفی بیمار است. بسیاری از داروها، از جمله برخی آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد اسپاسم و حتی برخی داروهای فشار خون، می‌توانند بر عملکرد مثانه تأثیر بگذارند و باعث احتباس ادرار شوند. در صورت شناسایی چنین داروهایی، پزشک ممکن است دوز آن‌ها را تنظیم کند، داروی جایگزین تجویز نماید یا مصرف آن‌ها را قطع کند.
2. درمان دارویی
داروهایی مانند آلفا-بلاکرها (مانند تامسولوسین) با شل کردن عضلات پروستات و گردن مثانه، جریان ادرار را بهبود می‌بخشند. مهارکننده‌های آلفا ردوکتاز (مانند فیناستراید) نیز می‌توانند به مرور زمان اندازه پروستات را کوچک کنند. البته تمام این داروها باید حتما با تجویز مستقیم متخصص اورولوژی مصرف شوند و استفاده خودسرانه از آن‌ها ممنوع است.
3. آموزش خود سوندگذاری متناوب (Intermittent Self-Catheterization – ISC)
این روش یک راهکار بسیار موثر برای بیمارانی است که مثانه آن‌ها به طور کامل تخلیه نمی‌شود، به خصوص در مواردی که مشکل طولانی‌مدت یا غیرقابل برگشت باشد (مانند مثانه نوروژنیک). در این روش، به بیمار آموزش داده می‌شود که چگونه با استفاده از یک سوند نازک، مثانه خود را چندین بار در روز (معمولاً سه تا چهار بار) به طور کامل تخلیه کند. این کار به جلوگیری از تجمع ادرار، کاهش خطر عفونت و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک شایانی می‌کند. آموزش صحیح و رعایت بهداشت در این روش حیاتی است.
4. باقی ماندن موقت سوند در بدن (Indwelling Catheter)
در برخی شرایط، به خصوص در موارد احتباس ادرار حاد یا شدید، یا برای بیمارانی که قادر به خود سوندگذاری نیستند، ممکن است نیاز به قرار دادن یک سوند دائمی (فولی کاتتر) باشد. این سوند از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و برای مدت معینی (چند روز تا چند هفته) در آنجا باقی می‌ماند تا مثانه به طور مداوم تخلیه شود و فشار از روی آن برداشته شود. این روش یک راه‌حل موقت است تا زمانی که علت اصلی برطرف شود یا روش‌های درمانی دیگر آغاز گردند.
5. استفاده از محرک مثانه
اگر علت احتباس ادرار ناشی از بیماری‌های عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) باشد، پزشک ممکن است استفاده از دستگاه‌های تحریک‌کننده عصبی را توصیه کند. این دستگاه‌ها با ارسال پالس‌های الکتریکی به اعصابی که کنترل مثانه را بر عهده دارند، به بهبود عملکرد مثانه و توانایی آن در انقباض و تخلیه کمک می‌کنند. این روش‌ها می‌توانند شامل تحریک عصب تیبیال پسین (PTNS) یا تحریک عصب ساکرال (SNS) باشند.
6. تغییرات سبک زندگی
- اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به رفع مشکل تکرر ادرار کمک کند. همچنین از مصرف زیاد مایعات، به ویژه قبل از خواب خودداری کنید تا در طول شب کمتر برای تخلیه ادرار از خواب بیدار شوید.
- پیشگیری از یبوست، فیبر بیشتری را در برنامه غذاییتان بگنجانید و اکثر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید. ورزش روده بزرگ را تحریک می‌کند و به رفع مشکل یبوست کمک می‌کند.
- نوشیدن آب کافی ، نوشیدن آب برای پیشگیری از یبوست مفید است. به هیچ وجه به امید این که تعداد دفعات دستشویی رفتن تان کمتر شود، مصرف آب را کاهش ندهید.
7. ورزش کگل
تمرین‌های کف لگن عضلات دور مثانه را تقویت می‌کند، تعداد دفعات بی‌اختیاری را کاهش می‌دهد و به تخلیه کامل مثانه کمک می‌کند. حرکات کگل یک نمونه از این تمرین‌های مفید است که عضلات کف لگن را تا حد مفیدی تقویت می‌کند.
8. جراحی برای رفع مشکل تخلیه نشدن کامل ادرار
با کار گذاشتن دستگاه‌هایی در بدن گاهی میتوان بی‌اختیاری ادرار و تخلیه نشدن کامل مثانه را درمان کرد. بعضی از این دستگاه‌ها تحریکی الکتریکی را اعمال می‌کنند که عضلات ضعیف شده مثانه را تقویت می‌کند. عمل‌های جراحی مختلفی نیز برای درمان مثانه و اندام‌های لگن اطراف مثانه انجام می‌شود که از آن جمله میتوان به تعلیق گردن مثانه یا اسلینگ مثانه اشاره کرد. البته جراحی همواره باید به عنوان آخرین راه برای درمان تکرر ادرار در نظر گرفته شود.
تخلیه کامل ادرار حیاتی است!
احساس تخلیه نشدن کامل مثانه (PVR) علامتی مهم است که نباید نادیده گرفته شود، زیرا می‌تواند منجر به عوارض جدی از جمله عفونت‌های مجاری ادراری و آسیب کلیه شود. تشخیص دقیق علت، چه ناشی از بزرگی پروستات در مردان باشد یا افتادگی مثانه در هر دو جنسیت، از طریق سونوگرافی و بررسی‌های دیگر انجام می‌شود. با ترکیبی از درمان‌های دارویی، در برخی موارد جراحی، و همچنین آموزش تکنیک‌های رفتاری مانند تخلیه دو مرحله‌ای و ایجاد محیطی آرام برای ادرار کردن، میتوان این مشکل را به طور مؤثری مدیریت کرد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
دکتر کیوان آقامحمدپور فوق تخصص اورولوژی ، مجاری ادراری و ناباروری
