در این مقاله می خوانید :
مشکل احساس تخلیه نشدن کامل ادرار در مثانه و زور زدن هنگام ادرار ممکن است به تدریج یا به سرعت ایجاد شود و با توجه به علت بروز مشکل ممکن است موقتی یا دائم باشد. روش‌های ساده‌ای برای بهبود تخلیه مثانه و کمک به دفع ادرار وجود دارد. در صورت لزوم نیز می‌توان از مداخله‌های درمانی مناسب استفاده کرد.
نحوه عملکرد مثانه و تخلیه نشدن کامل ادرار
عملکرد اصلی مثانه این است که ادرار را در خود ذخیره کند و آن را در موقع مناسب تخلیه کند. مثانه باید ظرفیت ذخیره مقدار کافی ادرار را داشته باشد تا بتوانیم کارهایمان را در طول روز انجام بدهیم و شب‌ها بخوابیم. معمولاً زمانی مثانه را تخلیه می‌کنیم که حدود دو سوم آن پر شده باشد. برای این که مثانه کاملاً تخلیه شود، لازم است که:
- سیستم کنترل عصبی سالمی بین مغز و مثانه برقرار باشد. این سیستم به ما می‌گوید که چه زمانی باید ادرار را دفع کنیم و ادرار را تا زمان رسیدن به سرویس بهداشتی نگه داریم.
- زمانی که در موقعیت راحتی قرار می‌گیریم و برای تخلیه مثانه آماده می‌شویم، عضله اسفنکتر مثانه و عضلات کف لگن شل می‌شود. هم زمان مثانه منقبض می‌شود و ادرار را تخلیه می‌کند. ادرار در نتیجه این فرآیند جریان پیدا می‌کند و مثانه تخلیه می‌شود.
- زور زدن باعث میشه تخلیه مثانه عادی نباشد.
علت تخلیه نشدن کامل مثانه
دلیل تخلیه نشدن کامل ادرار می‌تواند پی‌آمد یک یا چند مورد از دلایل زیر باشد:
- یبوست، روده پر و سفت جریان ادرار را مسدود می‌کند.
- بزرگ شدن غده پروستات
- افتادگی واژن
- آسیب عصبی مثانه، نخاع یا مغز در اثر سانحه رانندگی، ام اس، سکته مغزی، بیماری پارکینسون، دیابت و دمانس
- کشیده شدن بیش از حد عضله مثانه، برای مثال در اثر احتباس ادرار کوتاه مدت یا بلندمدت
- عوارض پس از جراحی
- مصرف بعضی داروها
- عوارض پس از زایمان
- عوارض پس از تزریق بوتاکس برای درمان مثانه پرکار
- نادرست نشستن روی صندلی دستشویی در خانم‌ها
- عجله داشتن و ندادن زمان کافی برای تخلیه کامل مثانه
- مختل شدن حریم شخصی، برای مثال مجبور شدن به ادرار کردن در سرویس‌های عمومی
- برخی افراد بارها برای تخلیه مقادیر بسیار کمی ادرار به دستشویی می‌روند، این کار فشار عضله مثانه و سرعت جریان ادرار را کاهش می‌دهد.
اهمیت تخلیه کامل ادرار
مشکل تخلیه نشدن کامل مثانه خطر عفونت مجاری ادراری را بیشترخواهد کرد. تخلیه ناقص مثانه علاوه بر تکرر ادرار ، عوارضی را نیز برای بقیه اعضای بدن خواهد داشت. به همین دلیل است که تکنیک‌هایی مانند دو بار تخلیه ادرار بسیار مهم است.
- افتادگی بیش از حد مثانه یکی از عوارض ناشی از تخلیه ناقص ادرار است. اگر مثانه بیش از حد کشیده شود، ممکن است کاملاً به حالت عادی برنگردد و تخلیه کامل ادرار مشکل شود.
- افزایش خطر عفونت مجاری ادراری نیز یکی از عوارض تخلیه ناقص مثانه است. وقتی ادرار مدتی طولانی در مثانه باقی می‌ماند، باکتری‌ها در مثانه جمع می‌شود. در نتیجه فرد مستعد عفونت مجاری ادراری می‌شود.
عفونت مجاری ادراری با درد همراه است و اگر درمان نشود می‌تواند منجر به زخم شدن مثانه و آسیب‌دیدگی کلیه شود. در صورت امکان به بیماران توصیه می‌شود که با دو بار تخلیه ادرار یا استفاده از تکنیک‌های موثر برای کاهش تکرر ادرار از عفونت مجاری ادراری پیشگیری کنند.
علائم تخلیه نشدن کامل ادرار
تخلیه نشدن کامل ادرار علائم زیر را با خود به دنبال دارد:
- ناتوانی در تخلیه ادرار
- تکرر ادرار
- دفع مقدار کمی ادرار در هر بار دستشویی رفتن
- بی‌اختیاری ادرار
- سرعت کم جریان ادرار و زور زدن هنگام دفع ادرار
- ادرار متناوب، قطع و وصل شدن جریان ادرار
- نفخ شکم یا احساس دفع ناقص
- احساس درد در کمر یا شکم
تشخیص و تجویز پزشک برای احساس تخلیه نشدن کامل مثانه
در صورت مشکوک شدن پزشک به تخلیه نشدن کامل ادرار، برای تشخیص بهتر ،اسکن ساده مثانه انجام می دهد تا مشخص شود که چه مقدار ادرار در مثانه باقی می‌ماند. اگر به طور معمول بیش از ۱۰۰ میلی لیتر ادرار در مثانه باقی بماند و بیمار علائمی مانند عفونت مجاری ادراری داشته باشد، درمان مناسب توسط پزشک پیشنهاد می‌گردد.این درمان ها عبارتند از:
- بررسی داروهای مصرفی
- تجویز دارو یا انجام جراحی برای کوچک شدن غده پروستات در مردان
- آموزش خودسوندگذاری متناوب برای سه یا چهار بار در روز
- باقی ماندن موقتی سوند در بدن
- اگر ابتلا به ام اس علت احتباس ادرار باشد، استفاده از محرک مثانه نیز توصیه می‌شود.
تکنیک های رفع مشکل تخلیه نشدن کامل ادرار
-
تکنیک دوبار تخلیه ادرار
روش‌های مختلفی برای بهبود تخلیه مثانه وجود دارد که دو بار تخلیه ادرار یکی از متداول‌ترین آنها می باشد. منظور از دو بار تخلیه این است که بیمار در وضعیت مناسب برای ادرار کردن بنشیند و ۲۰ تا ۳۰ ثانیه برای تخلیه دوم ادرار منتظر بماند. این تکنیک به بیمارانی کمک می‌کند که احساس می‌کنند مثانه‌شان به طور کامل تخلیه نمی‌شود یا مدت کوتاهی بعد از ادرار کردن دوباره به دستشویی می‌روند.برای انجام تکنیک دو بار تخلیه به موارد زیر توجه کنید:
- راحت روی صندلی توالت بنشینید و کمی رو به جلو خم شوید.
- دست‌ها را روی زانوها یا ران‌ها بگذارید تا بهترین موقعیت برای تخلیه مثانه ایجاد شود.
- مانند همیشه ادرار کنید و حتی‌الامکان روی تخلیه مثانه تمرکز کنید.
- بلند نشوید، ۲۰ تا ۳۰ ثانیه دیگر صبر کنید.
- کمی بیشتر رو به جلو خم شوید و دوباره ادرار کنید.
- تکان خوردن به طرفین نیز به تخلیه بهتر مثانه کمک می‌کند. البته بیمارانی که نمی‌توانند تعادلشان را روی صندلی توالت حفظ کنند، نباید خودشان را به طرفین تکان بدهند.
تکنیک دو بار تخلیه را به روش‌های دیگر هم می‌توانید انجام بدهید. برای مثال می‌توانید بلند شوید و ۱۰ ثانیه راه بروید و بعد دوباره بنشینید. هرگز هنگام ادرار کردن زور نزنید، چون این کار به عضلات کف لگن آسیب می‌زند.
-
تکنیک جریان آب
گوش دادن به صدای جریان آب توانایی بیمار را برای تخلیه مثانه افزایش می‌دهد.
-
تکنیک ضربه زدن ملایم روی مثانه
زدن ضربات ملایم با فشار کم روی مثانه باعث ایجاد انقباض‌هایی می‌شود که به دفع ادرار کمک می‌کند. زدن ضربات را تا چند ثانیه بعد از تخلیه شدن کامل مثانه ادامه بدهید.
-
تکنیک درمان با تحریک
لمس کردن ناحیه‌های خاصی از بدن به خروج ادرار کمک می‌کند. روش‌های تحریک شامل کشیدن موهای شرمگاهی، ماساژ دادن پایین شکم یا داخل ران می باشد.
-
تکنیک درمان با ارتعاش
دستگاه مرتعشی پایین شکم نگه داشته می‌شود. این ارتعاش‌ها مثانه را تحریک می‌کند و به تخلیه مثانه کمک می‌کند.
علاوه بر تکنیک‌های فوق، محیط نیز نقش مهمی در کمک به تخلیه کامل مثانه دارد. محیط آرامی که فرد را به عجله کردن برای تخلیه ادرار وادار نمی‌کند، اجازه می‌دهد که مثانه کاملاً تخلیه شود.
بخوانید : احساس کاذب دفع ادرار
درمان تخلیه نشدن کامل مثانه
علاوه بر تکنیک‌های اعلام شده، درمان‌های دیگری نیز برای کاهش عوارض تخلیه نشدن کامل مثانه وجود دارد.
تغییرات سبک زندگی
- اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به رفع مشکل تکرر ادرارتان کمک کند. همچنین از مصرف زیاد مایعات، به ویژه قبل از خواب خودداری کنید تا در طول شب کمتر برای تخلیه ادرار از خواب بیدار شوید.
- پیشگیری از یبوست، فیبر بیشتری را در برنامه غذاییتان بگنجانید و اکثر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید. ورزش روده بزرگ را تحریک می‌کند و به رفع مشکل یبوست کمک می‌کند.
- نوشیدن آب کافی ، نوشیدن آب برای پیشیگری از یبوست مفید است. به هیچ وجه به امید این که تعداد دفعات دستشویی رفتنتان کمتر شود، مصرف آب را کاهش ندهید.
ورزش کگل
- تمرین‌های کف لگن عضلات دور مثانه را تقویت می‌کند، تعداد دفعات بی‌اختیاری را کاهش می‌دهد و به تخلیه کامل مثانه کمک می‌کند. حرکات کگل یک نمونه از این تمرین‌های مفید است.
درمان دارویی
- پزشکان داروهای مختلفی را برای درمان تخلیه ناقص مثانه تجویز می‌کنند که متداول‌ترین آنها عبارتند از:
اکسی بوتینین (دیتروپان)،تولترودین (دیترول)،تروسپیوم (سانکتورا)،سولیفناسین (وسیکیر)
همچنین پزشکان گاهی بوتاکس را در مثانه تزریق می‌کنند تا تعداد دفعات انقباض و اسپاسم مثانه کمتر شود و تخلیه کامل مثانه تسهیل شود.
جراحی برای رفع مشکل تخلیه نشدن کامل ادرار
با کار گذاشتن دستگاه‌هایی در بدن گاهی می توان بی‌اختیاری ادرار و تخلیه نشدن کامل مثانه را درمان کرد. بعضی از این دستگاه‌ها تحریکی الکتریکی را اعمال می‌کنند که عضلات ضعیف شده مثانه را تقویت می‌کند.
عمل‌های جراحی مختلفی نیز برای درمان مثانه و اندام‌های لگن اطراف مثانه انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به تعلیق گردن مثانه یا اسلینگ مثانه اشاره کرد. البته جراحی همواره باید به عنوان آخرین راه برای درمان تکرر ادرار در نظر گرفته شود.
درمان احساس تخلیه نشدن کامل مثانه بستگی به علت آن دارد. در بیماری‌های پروستات، درمان ممکن است شامل داروها و یا جراحی باشد. در مواردی که برای تقویت عضلات کف لگن تمرینات فیزیکی مفید هستند، به طور معمول پزشک متخصص اورولوژی توصیه می‌کند که برخی از تمریناتی مانند تمرینات کف لگن را انجام دهید تا عضلات کف لگن تقویت شوند.همچنین، گاهی اوقات ، ممکن است نیاز به تغییرات در رژیم غذایی باشد که می‌تواند باعث کاهش تنش و فشار بر روی مثانه شود.در صورتی که داروها و تمرینات فیزیکی موثر نباشند، ممکن است نیاز به درمان جراحی باشد. درمان به کمک جراحی به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شود و ممکن است در مواردی که دیگر روش‌های درمانی موثر نبوده‌اند، مفید باشد. به هر حال، بهتر است قبل از شروع هرگونه درمان، با پزشک متخصص اورولوژی مشورت کنید.
دکتر کیوان آقامحمدپور فوق تخصص اورولوژی ، مجاری ادراری و ناباروری
