واریکوسل در نوجوانان؛ از تشخیص به‌موقع تا نجات آینده

زمان مطالعه: 7 دقیقه

یکی از مشکلات شایع ولی کمتر شناخته‌شده در بین پسران نوجوان، واریکوسل است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند بر قدرت باروری و حتی سلامت روانی فرد در آینده تاثیر بگذارد. اما نگران نباشید، واریکوسل در نوجوانی و سن پایین اگر به‌موقع شناسایی و مدیریت شود، نه تنها قابل درمان است بلکه می‌توان از پیامدهای جدی آن پیشگیری کرد. در ادامه این مقاله از علت‌ها و علائم تا راه‌های تشخیص و درمان این عارضه، همه را برایتان شرح میدهیم. پس اگر شما یک نوجوان، والد و بستگان یک پسربچه نوجوان هستید، دانستن این اطلاعات می‌تواند گامی حیاتی در حفظ سلامت آینده باشد!

چه عواملی باعث بروز واریکوسل در نوجوانی می‌شود؟

واریکوسل به زبان ساده یعنی گشاد شدن وریدهای اطراف بیضه، درست شبیه به واریس پا، اما در ناحیه‌ای حساس‌تر. این بیماری بیشتر در دوران نوجوانی و در سال‌های ابتدایی بلوغ پدیدار می‌شود. اما چرا ؟ در ادامه 5 عامل شایع بروز زودهنگام این عارضه را معرفی می کنیم:

۱. تغییرات هورمونی و رشد ناگهانی بدن

دوران بلوغ با جهش‌های رشدی سریع و تغییرات شدید هورمونی همراه است. این تحولات می‌توانند فشار بیشتری به سیستم گردش خون وارد کنند، به‌ویژه به رگ‌هایی که وظیفه تخلیه خون از بیضه‌ها را دارند. اگر این رگ‌ها ظرفیت کافی برای مدیریت این افزایش حجم خون را نداشته باشند، ممکن است گشاد و پیچ‌خورده شوند و واریکوسل ایجاد شود.

۲. نارسایی دریچه‌های وریدی

در رگ‌های بیضه، دریچه‌هایی وجود دارند که باید از برگشت خون جلوگیری کنند. گاهی این دریچه‌ها به دلایل ژنتیکی یا رشدی به‌درستی عمل نمی‌کنند. در این صورت، خون در رگ‌ها تجمع می‌یابد، فشار بالا می‌رود و منجر به گشاد شدن رگ‌ها یا همان واریکوسل می‌شود.

۳. ساختار آناتومیکی خاص سمت چپ بدن

واریکوسل در حدود ۹۰٪ موارد در بیضه چپ دیده می‌شود. چرا؟ به دلیل تفاوت ساختاری مسیر ورید بیضه چپ نسبت به راست. ورید بیضه چپ زاویه‌ای مستقیم‌تر نسبت به کلیه دارد و فشار بیشتری را تجربه می‌کند. این فشار می‌تواند زمینه‌ساز اختلال در گردش خون و بروز واریکوسل باشد.

۴. ژنتیک و سابقه خانوادگی

گرچه واریکوسل ارثی نیست به معنای دقیق، اما سابقه خانوادگی در واریس‌های دیگر (مثل واریس پا یا بیماری‌های رگ‌ها) می‌تواند احتمال بروز واریکوسل را افزایش دهد. نوجوانانی که در خانواده خود چنین سابقه‌ای دارند، باید بیشتر مراقب علائم باشند.

۵. فشار داخل شکمی یا فعالیت بدنی شدید

فعالیت‌هایی که فشار زیادی به عضلات شکم وارد می‌کنند—مثل وزنه‌برداری سنگین، ورزش‌های قدرتی یا حتی یبوست مزمن—ممکن است در بعضی افراد به تشدید فشار داخل شکم و بروز واریکوسل کمک کنند. البته این عامل بیشتر در تشدید وضعیت نقش دارد تا در ایجاد اولیه بیماری.

علائم رایج واریکوسل در نوجوانان

 

علامت	توضیحات
درد یا احساس سنگینی در بیضه	در بیضه چپ، بعد از ایستادن طولانی یا فعالیت بدنی تشدید می‌شود.
تورم یا برجستگی در کیسه بیضه	ممکن است به شکل یک «کیسه کرمی‌شکل» در اطراف بیضه لمس شود.
کاهش اندازه بیضه	بیضه مبتلا ممکن است کوچکتر از سمت مقابل شود (آتروفی بیضه).
احساس گرما یا ناراحتی مبهم در کشاله ران	ممکن است همراه با فعالیت زیاد یا در پایان روز بیشتر احساس شود.
مشکل در تمرکز یا اضطراب ناشی از درد	درد خفیف مداوم می‌تواند باعث ناراحتی روانی یا اختلال در فعالیت روزمره شود.

 

روش‌های تشخیص واریکوسل در سنین پایین

واریکوسل در نوجوانان معمولاً در سنین ۱۵ تا ۱۸ سالگی شناسایی می‌شود، یعنی زمانی که رشد جنسی و جسمی به‌سرعت در حال پیشرفت است. همانطور که اشاره شد، تشخیص زودهنگام به روش هایی زیر می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از پیامد هایی مانند کاهش باروری یا تحلیل رفتن بیضه‌ها داشته باشد.

↲ معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص

اولین و ساده‌ترین گام برای تشخیص واریکوسل، معاینه بدنی توسط پزشک است. این معاینه معمولاً در حالت ایستاده انجام می‌شود، چون در این وضعیت رگ‌های گشاد بهتر دیده و لمس می‌شوند. پزشک ممکن است از نوجوان بخواهد مانور والسالوا (حبس نفس و زور زدن ملایم) انجام دهد تا فشار داخل شکم افزایش یابد و رگ‌های غیرطبیعی نمایان شوند.

↲ سونوگرافی داپلر رنگی بیضه‌ها

اگر نتایج معاینه فیزیکی مبهم باشد یا نیاز به بررسی دقیق‌تر وجود داشته باشد، پزشک سونوگرافی داپلر رنگی را تجویز می‌کند. این روش تصویربرداری ویژگی های زیر را دارد:

• کاملا غیر تهاجمی و بدون درد است.
• جریان خون در رگ‌های اطراف بیضه را نشان می‌دهد.
• می‌تواند قطر وریدها و میزان برگشت خون را اندازه‌گیری کند.
• این روش، حتی موارد خفیف یا تحت‌بالینی واریکوسل را هم شناسایی می‌کند.

↲ بررسی اندازه و حجم بیضه‌ها

یکی دیگر از روش‌های کمک‌تشخیصی، مقایسه اندازه و حجم دو بیضه است. در برخی نوجوانان، بیضه درگیر واریکوسل ممکن است کوچکتر شود (آتروفی بیضه). این تفاوت اندازه می‌تواند یک نشانه هشداردهنده برای اقدام سریع‌تر باشد.

↲ عکس‌برداری‌های تخصصی‌تر

در موارد بسیار خاص و نادر که تشخیص قطعی نباشد یا پزشک به سایر مشکلات عروقی شک کند، روش‌هایی مانند ونوگرافی (عکس‌برداری از رگ‌ها با تزریق ماده حاجب) انجام می‌شود. البته این روش بیشتر در بزرگسالان و موارد خاص کاربرد دارد.

عوارض احتمالی واریکوسل درمان‌نشده

واریکوسل درمان‌نشده می‌تواند در طول زمان عوارض جدی و پنهانی به‌جای بگذارد. مهم‌ترین آن‌ها شامل کاهش تولید اسپرم، اختلال در کیفیت اسپرم و در نتیجه کاهش قدرت باروری در آینده است. همچنین، ممکن است باعث آتروفی یا کوچک شدن بیضه در سمت درگیر شود که می‌تواند بر رشد طبیعی اندام‌های تناسلی در دوران بلوغ تأثیر منفی بگذارد. درد مزمن، احساس سنگینی و ناراحتی در ناحیه بیضه نیز از دیگر عوارضی هستند که ممکن است فعالیت‌های روزانه نوجوان را مختل کنند. تشخیص و درمان به‌موقع، کلید پیشگیری از این مشکلات است.

 

واریکوسل در سنین پایین چه زمانی نیاز به جراحی دارد؟

واریکوسل تشخیص داده شده در سنین پایین همیشه نیاز به جراحی ندارد و بسیاری از موارد آن بدون درمان خاص فقط تحت نظر قرار می‌گیرند، به‌ویژه اگر بدون علامت باشند. اما زمانی که علائم بالینی آزار دهنده مثل درد مداوم، کاهش اندازه بیضه در سمت مبتلا (آتروفی بیضه)، یا اختلال در رشد طبیعی بیضه‌ها دیده شود، جراحی توصیه می‌شود. 

همچنین اگر بررسی‌های تصویربرداری یا آزمایش‌های عملکردی نشان دهند که واریکوسل روی باروری آینده ممکن است تاثیر منفی بگذارد، مداخله جراحی لازم می‌شود. به‌طور خلاصه، تصمیم به عمل میکروسکوپی واریکوسل بر اساس شدت علائم، تغییرات در حجم بیضه و نظر پزشک متخصص اورولوژی گرفته می‌شود.

تفاوت درمان واریکوسل در نوجوانان و بزرگسالان

درمان واریکوسل بسته به سن، شدت علائم و اهداف درمانی متفاوت است. تفاوت‌های مهمی میان رویکرد درمانی در نوجوانان و بزرگسالان وجود دارد که شناخت آن می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر والدین، نوجوانان و حتی پزشکان کمک کند:

تفاوت ها	نوجوانان	بزرگسالان
هدف درمان	پیشگیری از آسیب به رشد بیضه و حفظ باروری آینده	بهبود باروری یا رفع درد مزمن
زمان اقدام به درمان	در صورت درد مداوم، کاهش اندازه بیضه یا توقف رشد	معمولاً پس از اثبات تأثیر بر باروری یا درد شدید
نوع درمان رایج	تحت نظر بودن، سونوگرافی دوره‌ای، جراحی در موارد خاص	جراحی (اغلب لاپاراسکوپی یا میکروسرجری)
تصمیم‌گیر اصلی	پزشک به همراه والدین و در نظر گرفتن شرایط رشد نوجوان	خود فرد با مشاوره تخصصی
پایش پس از درمان	بررسی رشد بیضه و بلوغ جنسی، گاه تا پایان نوجوانی	بررسی آزمایش اسپرم و کاهش علائم

 

برای پیشگیری از پیشرفت واریکوسل در نوجوانان چه کنیم؟

گرچه واریکوسل همیشه قابل پیشگیری نیست چون عوامل ژنتیکی و آناتومیکی نقش دارند، اما با مراقبت و سبک زندگی مناسب می‌توان جلوی تشدید علائم یا آسیب به بیضه‌ها را گرفت. دکتر کیوان آقامحمدپور؛ متخصص اورولوژی توجه به اقدامات کلیدی زیر را در این مسیر پیشنهاد می کند:

• اگر نوجوان قبلا تشخیص واریکوسل گرفته یا علائمی دارد (مثل درد یا تورم خفیف)، پیگیری دوره‌ای با پزشک ضروری است تا وضعیت بیضه‌ها کنترل شود.
• فعالیت‌هایی که فشار شکمی را بالا می‌برند، مانند وزنه‌برداری شدید، می‌توانند واریکوسل را تشدید کنند.
• زور زدن مکرر هنگام دفع می‌تواند فشار داخلی شکم را افزایش داده و روی رگ‌های اطراف بیضه تاثیر بگذارد. رژیم غذایی پرفیبر و مصرف کافی آب کمک‌کننده است.
• شورت‌های ساپورت‌دار که بیضه‌ها را بالا نگه می‌دارند، می‌توانند در کاهش احساس سنگینی یا درد موثر باشند.
• تحرک منظم و جلوگیری از نشستن زیاد به‌خصوص روی صندلی سفت یا در حالت خم شده به گردش خون بهتر کمک می‌کند.
• چاقی و بی‌تحرکی می‌توانند خطر تشدید مشکلات عروقی را بالا ببرند. ورزش سبک و منظم مفید است.

 

واریکوسل نوجوانان می‌تواند به خودی خود درمان شود؟

در بسیاری از موارد، واریکوسل در نوجوانان ممکن است بدون نیاز به درمان جراحی، پایدار باقی بماند یا حتی به‌مرور زمان بهبود یابد، به‌ویژه اگر خفیف باشد و علائمی مانند درد یا کاهش اندازه بیضه ایجاد نکند. در واقع، برخی از نوجوانان با واریکوسل خفیف ممکن است تا پایان بلوغ هیچ مشکلی از نظر رشد بیضه یا باروری پیدا نکنند.

اما نکته مهم این است که واریکوسل در حالت عادی به‌طور کامل به خودی خود از بین نمی‌رود. فقط در برخی موارد، ممکن است شدت آن کمتر شود یا رشد بیضه‌ها بدون آسیب ادامه پیدا کند. به همین دلیل، نوجوانانی که واریکوسل دارند باید تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرند تا با بررسی‌های دوره‌ای (مثل معاینه و سونوگرافی)، اطمینان حاصل شود که مشکلی در حال پیشرفت نیست.

نقش والدین در پیگیری و درمان واریکوسل نوجوانان

آگاهی و حمایت والدین، ستون اصلی پیشگیری و درمان موفق واریکوسل در نوجوانان است. در دوره‌ای که نوجوانان به دلیل خجالت، بی‌اطلاعی یا بی‌توجهی ممکن است از بیان علائم و مشکلات جسمی خودداری کنند، آگاهی و حساسیت والدین نسبت به نشانه‌های جسمی و رفتاری فرزندشان می‌تواند کلید شناسایی به‌موقع این بیماری باشد. ایجاد فضایی امن و بدون قضاوت برای گفت‌وگو درباره مسائل جسمی و جنسی، به نوجوان کمک می‌کند بدون ترس، نگرانی‌هایش را مطرح کند.

همچنین، حضور فعال والدین در روند معاینه، پیگیری‌های پزشکی و تصمیم‌گیری برای درمان، نه‌تنها خیال نوجوان را آسوده‌تر می‌کند، بلکه از بروز عوارض بلندمدت مانند اختلال در رشد جنسی یا ناباروری در آینده نیز جلوگیری خواهد کرد. در نهایت، این همراهی والدین است که می‌تواند تجربه‌ٔ احتمالی تلخ یک بیماری را به فرصتی برای مراقبت، آموزش و رشد تبدیل کند.