بی اختیاری ادراری در خانم ها؛ از علائم تا درمان‌ خانگی و جراحی

زمان مطالعه: 7 دقیقه

بی اختیاری ادراری در خانم ها مشکلی شایع و در عین حال آزاردهنده است که می‌تواند زندگی روزمره، روابط اجتماعی و حتی اعتماد به نفس فرد را تحت تاثیر قرار دهد. شاید شما هم تجربه کرده باشید که هنگام خندیدن، عطسه کردن یا حتی راه رفتن، کنترل مثانه دشوار شود. این مسئله اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسد، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند جدی‌تر شده و کیفیت زندگی را کاهش دهد. خبر خوب این است که امروزه با روش‌های متنوع تشخیص و درمان که در این مقاله بطور گسترده درباره آن صحبت کرده ایم، بیشتر زنان می‌توانند این عارضه را کنترل کنند.

بی اختیاری ادرار در خانم ها چقدر شایع است؟

بی اختیاری ادرار در زنان بسیار شایع‌تر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌شود. بر اساس آمارهای بین‌المللی، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از خانم‌ها در مقاطع مختلف زندگی خود درجاتی از بی اختیاری ادراری را تجربه می‌کنند. در برخی مطالعات، این آمار در زنان بالای ۶۰ سال حتی به بیش از ۵۰ درصد رسیده است.

شایع‌ترین سن بروز این مشکل دوران بارداری، پس از زایمان و یائسگی است، اما حتی زنان جوان نیز ممکن است به دلیل ضعف عضلات لگنی یا عوامل دیگر دچار آن شوند. بنابراین بی اختیاری ادرار نه‌تنها مشکل افراد مسن، بلکه یک پدیده گسترده در بین خانم‌هاست که توجه جدی به آن ضروری است.

چه عواملی باعث بی اختیاری ادرار در زنان می‌شود؟

عوامل متعددی می‌توانند در بروز بی اختیاری ادرار نقش داشته باشند، از جمله:

• بارداری و زایمان طبیعی (خصوصا زایمان‌های متعدد)
• یائسگی و کاهش هورمون استروژن
• ضعف عضلات کف لگن
• افزایش سن
• اضافه وزن و چاقی
• بیماری‌های عصبی (مانند ام‌اس یا پارکینسون)
• عفونت‌های مکرر ادراری
• مصرف برخی داروها (ادرارآورها، شل‌کننده‌های عضلانی)
• سابقه جراحی‌های لگنی
• یبوست مزمن و فشارهای مکرر به ناحیه شکم

انواع بی اختیاری ادرار در زنان

بی اختیاری ادرار فقط یک نوع ندارد، بلکه بر اساس علت و الگوی بروز به چند دسته تقسیم می‌شود. آشنایی با انواع آن کمک می‌کند تا درمان متناسب‌تری انتخاب شود:

نوع بی اختیاری	توضیحات	نمونه موقعیت‌ها
استرسی	نشت ادرار هنگام فشار ناگهانی به مثانه	عطسه، سرفه، خنده، ورزش
اورژانسی	احساس نیاز فوری و غیرقابل کنترل به دفع ادرار	قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی
مختلط	ترکیبی از نوع استرسی و اورژانسی	هر دو حالت بالا
سرریز	باقی ماندن ادرار در مثانه و نشت تدریجی	انسداد مجاری یا ضعف عضلات مثانه

علل و علائم شایع بی اختیاری ادراری در خانم ها

بی اختیاری ادرار زمانی رخ می‌دهد که عضلات یا اعصاب کنترل‌کننده مثانه به درستی عمل نکنند. این مشکل می‌تواند ناشی از تغییرات هورمونی، آسیب به عضلات کف لگن در اثر زایمان یا افزایش سن باشد. علائم معمولا شامل نشت ناخواسته ادرار هنگام خنده یا عطسه، احساس نیاز فوری و شدید به تخلیه، بیدار شدن مکرر در شب برای رفتن به سرویس بهداشتی و در برخی موارد احساس تخلیه نشدن کامل مثانه است. در واقع نشانه‌ها بسته به نوع بی اختیاری متفاوت‌اند، اما همگی بر زندگی روزمره و کیفیت آن اثر منفی می‌گذارند.

بی اختیاری ادرار در زنان جوان به چه دلایلی رخ می‌دهد؟

بی اختیاری ادرار در زنان شایعتر از مردان می باشد. آناتومی سیستم ادراری در زنان، بارداری، زایمان و یائسگی همگی در بروز urinary incontinence در زنان موثر می باشند. علت بی اختیاری ادرار در زنان جوان بسیار متنوع می باشد و از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بیماری های مقاربتی
• حاملگی
• زایمان های متعدد
• تومور ادراری
• تومور مغزی
• الکل و سیگار
• مصرف بیش از حد کافئین
• یبوست شدید
• مولتیپل اسکلروز
• عفونت ادراری در زنان
• التهاب مثانه در زنان

روش‌های تشخیص بی اختیاری ادرار زنان

تشخیص صحیح نیازمند بررسی دقیق توسط بهترین متخصص اورولوژی یا متخصص زنان است. مهم‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:

• آزمایش ادرار برای بررسی عفونت یا خون
• ثبت عادات تخلیه مثانه و مصرف مایعات
• سونوگرافی برای بررسی میزان ادرار باقی‌مانده
• تست یوروفلومتری برای اندازه‌گیری جریان ادرار
• تست یورودینامیک جهت بررسی عملکرد مثانه و اعصاب

بی اختیاری ادرار در زنان پس از زایمان

حین بارداری و به خصوص در سه ماهه اول که رحم هنوز به طور کامل از لگن خارج نشده است، خطر بی اختیاری ادرار استرسی در زنان افزایش می یابد. پس از زایمان طبیعی نیز به دنبال آسیب به عضلات کف لگن و اعصاب ساکرال، پرولاپس کف لگن رخ می دهد. به دنبال پرولاپس کف لگن اعضای شکمی مانند مثانه، رحم، روده ها و رکتوم به سمت پایین و واژن منحرف می گردند. حرکت ارگان های شکم به سمت پایین و واژن با بی اختیاری ادرار در زنان پس از زایمان همراه می باشد. زایمان های طبیعی متعدد، زایمان طولانی مدت، وزن بالای نوزاد (بالای ۴ کیلوگرم) و استفاده از فورسپس و وسایل کمکی با افزایش خطر بی اختیاری ادرار در زنان پس زایمان همراه می باشند.

چه تست‌هایی برای بررسی بی اختیاری ادرار انجام می‌شود؟

پیش از شروع درمان، تشخیص دقیق علت بی اختیاری ضروری است. پزشک برای این کار مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و بررسی‌ها را درخواست می‌کند:

1. آزمایش ادرار؛ اولین و ساده‌ترین تست است که برای بررسی وجود عفونت، خون یا پروتئین در ادرار انجام می‌شود.
2. بررسی الگوی تخلیه مثانه؛ بیمار باید میزان مصرف مایعات، دفعات و زمان‌های تخلیه ادرار، دفعات بی اختیاری و احساس اضطرار را در یک دفترچه ثبت کند.
3. اندازه‌گیری ادرار باقی‌مانده در مثانه (PVR)؛ با سونوگرافی پس از تخلیه کامل، میزان ادرار باقی‌مانده بررسی می‌شود. باقی ماندن ادرار می‌تواند نشانه ضعف عضلات یا انسداد مجاری باشد.
4. یوروفلومتری (نوار ادراری)؛ شدت و سرعت جریان ادرار اندازه‌گیری می‌شود و در صورت کاهش غیرطبیعی، احتمال انسداد یا ضعف عضله مثانه مطرح می‌گردد.
5. یورودینامیک؛ یکی از تست‌های تخصصی برای بررسی عملکرد مثانه و اعصاب کنترل‌کننده آن است و بیشتر در موارد پیچیده یا پیش از جراحی استفاده می‌شود.

روش های غیر جراحی بی اختیاری ادرار در خانم ها

در بسیاری از موارد، بی‌اختیاری ادرار بدون نیاز به جراحی و تنها با تغییر در سبک زندگی و درمان‌های ساده قابل کنترل است. از مهم‌ترین این روش‌ها می‌توان به تمرینات کگل برای تقویت عضلات کف لگن، کاهش وزن و پرهیز از چاقی، تنظیم مصرف مایعات و پرهیز از نوشیدنی‌های محرک مثانه مانند قهوه و الکل اشاره کرد. 

همچنین، آموزش مثانه از طریق زمان‌بندی منظم برای تخلیه ادرار، می‌تواند به افزایش ظرفیت مثانه و کنترل بهتر کمک کند. در کنار این موارد، پزشک ممکن است داروهای خاص برای کاهش انقباضات غیرطبیعی مثانه یا افزایش قدرت عضلات تجویز کند. این روش‌ها در کنار هم می‌توانند تا حد زیادی علائم بی‌اختیاری ادرار را کاهش داده و کیفیت زندگی زنان را بهبود بخشند.

درمان خانگی کاهش بی اختیاری ادراری خانم ها

برخی تغییرات ساده در سبک زندگی می‌توانند به کنترل بی اختیاری کمک کنند:

• انجام منظم تمرینات کگل برای تقویت عضلات کف لگن
• کاهش وزن در صورت اضافه وزن
• مصرف کافی آب در طول روز (نه کم و نه بیش از حد)
• پرهیز از نوشیدنی‌های محرک مثانه مانند قهوه، چای پررنگ و نوشابه‌های گازدار
• ایجاد برنامه منظم برای تخلیه مثانه (آموزش مثانه)
• پرهیز از یبوست با رژیم غذایی پرفیبر
  استفاده از پدهای بهداشتی مخصوص برای مدیریت روزانه

درمان جراحی بی اختیاری ادرار در زنان

جراحی در مطب دکتر کیوان آقامحمدپور همیشه آخرین گزینه درمانی خواهد بود، اگر روش‌های غیرجراحی و دارویی مؤثر نباشند، جراحی می‌تواند بهترین گزینه درمانی باشد. مهم‌ترین روش‌ها که بسته به شدت عارضه و علائم آن توسط متخصص انتخاب خواهد شد، عبارت‌اند از:

1- اسلینگ (Sling)

رایج‌ترین عمل جراحی که طی آن نوار یا مش مصنوعی زیر مجرای ادراری قرار داده می‌شود تا از مثانه حمایت کند و نشت هنگام فشار کاهش یابد.

2- تزریق مواد پرکننده (Bulking agents)

موادی در اطراف مجرای ادراری تزریق می‌شوند تا مسیر خروج ادرار تنگ‌تر شود و کنترل بهتری ایجاد گردد.

3- جراحی باز ترمیمی یا لاپاراسکوپی

در موارد پیچیده‌تر و زمانی که ضعف شدید عضلات وجود دارد، انجام می‌شود.

4- تحریک عصبی (Neuromodulation)

روشی نوین برای بیماران با مشکلات عصبی مثانه که طی آن الکترودهای خاصی برای تحریک اعصاب کنترل‌کننده مثانه کاشته می‌شود.

چه زمانی برای بی اختیاری ادرار به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر بی اختیاری ادرار مکرر شود، باعث اختلال در کار و روابط اجتماعی گردد یا همراه با عفونت‌های مکرر، درد یا وجود خون در ادرار باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. دکتر کیوان آقامحمدپور، فوق تخصص اورولوژی و جراحی کلیه و مجاری ادراری، با تجربه تخصصی در زمینه تشخیص و درمان انواع بی اختیاری ادرار، خدمات کامل شامل معاینه، آزمایش‌های تشخیصی و انتخاب بهترین روش درمانی از دارویی و غیرجراحی تا جراحی‌های پیشرفته را ارائه می‌دهد. مراجعه به پزشک متخصصی مانند ایشان می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شکل چشمگیری بهبود بخشد.

*~ سوالات متداول درباره بی اختیاری ادراری در زنان ~*

دکتر کیوان آقامحمدپور فوق تخصص جراحی کلیه ، مجاری ادراری و ناباروری

پیج دکتر کیوان آقامحمدپور در سایت آپارات