درمان عفونت ادراری در کودکان و بزرگسالان

عفونت ادراری از شایع‌ترین عفونت‌های دستگاه تناسلی است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد. این بیماری با علائمی چون سوزش ادرار، تکرر ادرار و درد شکم نمایان می شود و عوامل مختلفی از جمله باکتری‌ها و مشکلات ساختاری دستگاه ادراری می‌توانند باعث بروز این عفونت شوند. اما در مان قطعی عفونت ادراری چیست و چطور میتوان از ابتلا به آن جلوگیری کرد؟

آناتومی مجاری ادراری

برای شناخت بیماری عفونت ادراری UTI لازم است با سیستم ادراری آشنا شوید، مجاری ادراری راهی است که به واسطه آن ادرار تولیدی از کلیه ها به خارج از بدن انتقال داده می شود. ادرار بعد از کلیه ، از لوله های باریکی عبور کرده و در مثانه ذخیره می گردد. زمانی که مثانه پر می شود، احساس ادرار ایجاد می شود . ادرار از شکافی با نام “مجرای پیشابراه” از بدن خارج می شود.

منظور از عفونت ادراری چیست؟

به نوعی از عفونت باکتریایی که بر قسمتی از مجاری ادراری تاثیر می‌گذارد عفونت ادراری (UTI) گفته می‌شود. عفونت ادراری از جمله رایج ترین انواع عفونت ها به شمار می رود . کودکان، نوجوانان، خانم ها و آقایان همه و همه می توانند در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار داشته باشند.

زمانی که این عفونت باکتریایی، مجاری ادراری تحتانی را درگیر می‌کند به آن عفونت مثانه (سیستیت ساده) و هنگامی که بر مجاری ادراری فوقانی تأثیر می‌گذارد به آن عفونت کلیه (پیلونفریت) گفته می‌شود.

چرا عفونت ادراری در خانم ها شایع تر است؟

در دوران نوزادی میزان عفونت ادراری در پسرها و دختران برابر است ولی از 3 سالگی به بعد میزان عفونت ادراری در خانم‌ها بیشتر از مردان گزارش شده است که تحقیقات گسترده در این زمینه نشان داده اصلی ترین دلیل آن کوتاه تر بودن طول مجرای ادرار به نسبت آقايان و نزديک بودن مقعد و واژن به مجرای ادرار در زنان است.

عوامل تاثیرگذار بر تشدید عفونت ادراری

1- تماس جنسی

در هر نزدیکی، حجم بسيار زيادی ميکروب وارد مجرای ادرار می شود که اگر خانم به‌ موقع و پس از تماس جنسی ادرار نکند يا حجم مايعاتي که استفاده مي‌کند کم باشد، به عفونت ادراری مبتلا خواهند شد.

2- قطع و وصل جريان ادرار هنگام ادرار کردن

بعضی ها به اشتباه فکر مي‌کنند اين کار برای تقويت عضلات ناحيه لگن مفيد است؛ در حالی که قطع کردن جريان ادرار سبب ايجاد خلاء يا مکش در آن ناحيه شده و اين خلاء تمام میکروب های بیماری زای اطراف مقعد و واژن را به داخل مجرای ادرار می کشاند و سبب ایجاد عفونت ادراری می شود 

3- عدم رعايت بهداشت

مهم‌ترين نکته این است که هنگام شست و شو و طهارت و حتی خشک کردن،‌ دست يا دستمالی که به ناحيه مقعد کشيده می شود، به سمت جلو نيايد. بنابراين با شستن از جلو به سمت عقب می توان از عفونت ها پیشگیری کرد. 

همچنین عوض نکردن لباس زیر به‌ طور مرتب و وجود رطوبت و نم در آن سبب ایجاد کلونی‌های میکروبی و قارچی در لباس زیر می شود. سعی کنید لباس زیرتان همیشه خشک باشد.

4- از بین رفتن باکتری مفید لاکتوباسیل

برخی ميکروب‌ها به نام لاکتوباسیل در اطراف واژن زندگی می کنند و محيط اطراف واژن و مجرای ادراری را اسیدی و اين منطقه را برای رشد باکتری ها نامناسب می کنند. حال اگر به هر دلیل این لاکتوباسیل ها از بین بروند، اسیدیته منطقه به هم می خورد و جهت رشد سایر باکتری ها مناسب می شود.

5- پروستات بزرگ

در مردان بالای 50 سال پروستات بزرگ مانع تخلیه ادرار شده که در اغلب موارد احساس تخلیه نشدن کامل مثانه را داشته و باعث عفونت ادراری می شود.

6- سوند ادراری

استفاده از سوند ادراری، به ویژه برای مدت طولانی، یکی از عوامل اصلی ابتلا به عفونت ادراری است. سوند یک جسم خارجی است که باکتری‌ها را به راحتی به مثانه راه می‌دهد.

✍️ بیشتر بخوانید: انواع مشکلات مثانه که باید نسبت به آن هشیار باشید 

7- کاهش مقاومت بدن در اثر دیابت

دیابت با افزایش قند خون، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و بدن را مستعد ابتلا به عفونت‌های مختلف از جمله عفونت ادراری می‌سازد.

8- پوشیدن لباس زیر تنگ و بدون تبادل هوا

پوشیدن لباس زیر تنگ و نامناسب باعث ایجاد محیط گرم و مرطوب در ناحیه تناسلی می‌شود که محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها است.

9- نشستن در وان پر از آبی که آلوده باشد

آبی که آلوده به باکتری باشد می‌تواند از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و باعث عفونت شود.

10- شل شدن و افتادگی دستگاه ادراری 

با افزایش سن و تغییرات هورمونی، ممکن است عضلات کف لگن ضعیف شده و اندام‌های لگن دچار افتادگی شوند. این وضعیت می‌تواند باعث باقی ماندن ادرار در مثانه و افزایش خطر عفونت شود.

11- نگه داشتن ادرار برای مدت خیلی طولانی

نگه داشتن ادرار باعث تکثیر باکتری‌ها در مثانه و افزایش خطر عفونت می‌شود.

12- سنگ کلیه

سنگ کلیه می‌تواند باعث انسداد مجاری ادراری و ایجاد محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها شود.

13- ناهنجاری‌های مادرزادی در مجاری ادراری

ناهنجاری‌هایی مانند رفلاکس ادراری باعث می‌شوند ادرار آلوده به باکتری از مثانه به کلیه‌ها برگردد و باعث عفونت شود.

14- پسران ختنه نشده

پوست ختنه‌گاه می‌تواند محل تجمع باکتری‌ها باشد و خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش دهد.

15- روش‌های استفاده از اسپرم‌کش و دیافراگم

برخی از روش‌های جلوگیری از بارداری مانند اسپرم‌کش و دیافراگم می‌توانند باعث تغییر pH واژن و افزایش خطر عفونت شوند.

16- بیماری‌های مقاربتی

بیماری‌های مقاربتی مانند تبخال تناسلی و کلامیدیا می‌توانند باعث التهاب مجاری ادراری و افزایش خطر عفونت شوند.

17- بعد از دوران یائسگی

کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی می‌تواند باعث تغییرات در پوشش داخلی مجرای ادرار و افزایش خطر عفونت شود.

علائم عفونت ادراری در مثانه

• احساس اضطرار جهت ادرار کردن که به اورجنسی معروف است
• درد در انتهای ادرار کردن
•  وجود خون در ادرار که اغلب با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود
• ادرار كدر
•  ادرار بدبو
• افزایش دفعات دفع ادرار 
•  احساس فشار و نیاز به ادرار كردن به طور مکرر حتی زمانی که میزان ادرار در مثانه بسیار کم است
•  ناراحتی لگن یا درد قسمت تحتانی شکم که اغلب در قسمت فوقانی استخوان لگن حس می شود
• درد، ناراحتی و سوزش هنگام دفع ادرار و سوزش هنگام مقاربت جنسی

علائم عفونت ادراری در کلیه

• علائم عفونت مثانه به همراه تب
• حالت تهوع و استفراغ
• درد پهلو

روش های تشخیص عفونت ادراری

این بیماری عموما با یک آزمایش ساده ادرار قابل تشخیص است. یک لیوان به شما داده می شود و از شما میخواهند که ادرار خود را درون آن بریزید. نمونه ی ادرار شما به آزمایشگاه انتقال داده می شود و آنجا از روی باکتری های موجود در آن تست به عمل می آید.

اگر شما رابطه جنسی دارید، ممکن است پزشک متخصص اورولوژی یا فوق تخصص اورولوژی تشخیص دهد که این علائم مربوط به بیماری های دیگری نظیر بیماری های جنسی مانند: کلامیدیا و یا تبخال تناسلی باشند که متعاقبا آزمایشات لازم در آن زمینه را انجام خواهد داد؛

• جهت تعیین نوع باکتری عامل عفونت ادراری و تجویز آنتی بیوتیک مناسب؛ کشت ادرار و آنتی بیوگرام لازم است.
• در زنانی که مکرر عفونت ادراری دارند یا مردان یا کودکان لازم است سونوگرافی کلیه و مثانه انجام شود.

درمان عفونت ادراری در کودکان دختر و پسر

عفونت ادراری در کودکان بسیار اهمیت دارد چون می‌تواند باعث ایجاد آسیب پایدار و همیشگی در کلیه به خصوص نارسایی کلیه شود. تشخیص عفونت ادراری در بچه ها مشکل است پس نسبت به علائم زیر هوشیار باشید:

• تب
• عدم تغذیه مناسب
• استفراغ
• زردی طول کشیده
• عدم وزن گیری

با توجه به اهميت بسيار زياد این بیماری در کودکان در صورت بروز علائم سریعا می‌بایست به پزشك مراجعه کرد. می توان با آزمايش كشت و كامل ادرار (UA) به تشخيص عفونت ادراری رسيد و در صورت اثبات آن بررسی های تکمیلی شامل سونوگرافی، عكس رنگی و هسته ای و ساير مطالعات تشخیصی می بايست انجام شود.

 درمان عفونت ادراری مکرر در خانم ها 

یکی از موارد مراجعه زیاد بیماران به اینجانب خانم هایی هستند که عفونت ادراری مکرر دارند و به آنتی بیوتیک پاسخ نمی دهند .برای این بیماران یک دوره آنتی بیوتیک مناسب داده شده ، سپس برای مدتی درمان آنتی بیوتیک طولانی مدت گذاشته می شود که بعد از قطع پاسخ درمانی بسیار مناسب و عالی است.

آنتی بیوتیک برای عفونت ادراری

آنتی بیوتیک نقش اساسی در درمان عفونت ادراری دارد .آنتی بیوتیک‌های خوراکی نظیر تری‌متوپریم/سولفامتوکسازول (TMP / SMX)، سفالوسپورین‌ها، نیتروفورانتوئین و یا فلوروکینولون زمان بهبود را به طور قابل ملاحظه‌ای کوتاه می‌کنند و به همان اندازه مؤثر هستند. معمولاً یک دوره درمان سه روزه با تری‌متوپریم،TMP/SMX یا یک فلوروکینولون کفایت می‌کند، حال آن که درمان با نیتروفورانتوئین به ۵ – ۷ روز زمان نیاز دارد. با شروع درمان، علائم باید در عرض ۳۶ ساعت بهبود پیدا کند. در حدود ۵۰٪ از افراد بدون درمان طی چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابند.

پودر فسفومایسین قوی ترین آنتی بیوتیک برای عفونت ادراری

فسفومایسین یکی از آنتی‌بیوتیک‌هایی است که برای درمان عفونت‌های دستگاه ادراری، به ویژه سیستیت یا التهاب مثانه تجویز می‌شود. این دارو با جلوگیری از رشد باکتری‌ها در دستگاه ادراری عمل می‌کند و به این ترتیب به بهبود عفونت کمک می‌کند.

درمان عفونت ادراری مقاوم به انتی بیوتیک

درمان عفونت ادراری مقاوم به آنتی‌بیوتیک، یک چالش بزرگ برای پزشکان است. زیرا این نوع عفونت‌ها می‌توانند به عفونت‌های پیچیده‌تر و جدی‌تری مانند پیلونفریت (عفونت کلیه) منجر شوند. عفونت ادراری مقاوم به آنتی‌بیوتیک، زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌های عامل عفونت، به داروهای آنتی‌بیوتیکی معمول پاسخ نمی‌دهند. 

این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، جهش ژنتیکی باکتری‌ها و وجود سویه‌های مقاوم باکتریایی ایجاد شود. برای درمان موثر عفونت ادراری مقاوم، تشخیص دقیق نوع باکتری و مقاومت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار مهم است. این کار با انجام آزمایش‌های میکروبیولوژی مانند کشت ادرار و تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی انجام می‌شود

برای پیشگیری از UTI چه کنیم؟

• مایعات و آب زیاد بنوشید. سعی کنید مصرف مایعات به حدی باشه که رنگ ادرار همیشه زلال باشد به این منظور مصرف 3 لیتر آب در روز توصیه می شود .
• ویتامین ث زیاد مصرف کنید. مدام آب پرتقال و آب لیمو و انواع نوشیدنی‌های سرشار از ویتامین ث بنوشید که ویتامین ث دشمن عفونت مجاری ادراری است.
• زغال اخته بخورید. در منابع طب سنتی خوردن زغال اخته را یکی از روش‌های کارساز برای درمان عفونت ناحیه تناسلی معرفی کرده‌اند. البته اگر داروهای رقیق کننده خون می‌خورید در مصرف زغال اخته زیاده‌روی نکنید
• یبوست را با خوردن فیبر زیاد درمان کنید
• دستگاه تناسلی را از جلو به عقب شستشو دهید
• از لباس‌های زیر نخی و گشاد استفاده کرده و مکررا آن ها را شستشو داده و تعویض کنید
• استفاده از پروبیوتیک‌ها که به صورت پودر یا قرص، یا ماست و دوغ حاوی پروبیوتیک و فرآورده‌های لبنی نیز وجود دارد توصیه می شود .
• میوه هایی چون  زغال اخته، آب پرتقال، آب لیموترش، آب آناناس و آب انگور قرمز تاثیر بسزایی در پیشگیری از UTI دارند

دکتر کیوان آقامحمدپور فوق تخصص جراحی کلیه ، مجاری ادراری و ناباروری

پیج دکتر کیوان آقامحمدپور در سایت آپارات