درمان جدید بی اختیاری ادراری؛ راهنمای جامع بیماران

زمان مطالعه: 9 دقیقه

بی‌اختیاری ادراری (urinary incontinence) از مشکلات شایعی است که اغلب به دلیل خجالت یا تصور نادرست مبنی بر طبیعی بودن در سنین بالا پنهان می‌ماند، در حالی‌که این عارضه قابل پیشگیری و درمان است. نشت ادرار ممکن است در موقعیت‌هایی ساده مثل عطسه، سرفه یا خنده رخ دهد و کیفیت زندگی و روابط اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. خوشبختانه، از اصلاح سبک زندگی و تمرینات تقویتی گرفته تا دارو و جراحی، روش‌های موثری برای کنترل و درمان این مشکل وجود دارد که در ادامه این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.

منظور از بی اختیاری ادراری چیست؟

بی اختیاری ادراری به نشت ناخواسته و غیرقابل کنترل ادرار گفته می‌شود. این مشکل می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی مانند عطسه، خنده، ورزش یا حتی در حالت استراحت هم برای زنان و هم مردان رخ دهد و شدت آن از چند قطره تا تخلیه کامل مثانه متغیر است و بسته به نوع بی‌اختیاری، روش درمان متفاوت خواهد بود. همچنین ایجاد تروما، ترس یا آسیب روحی شدید نیز می تواند زمینه ساز این عارضه در سنین مختلف باشد.

علل بروز بی اختیاری ادراری

• ضعف عضلات کف لگن در اثر بارداری یا زایمان
• تغییرات هورمونی در دوران یائسگی
• افزایش سن و کاهش انعطاف‌پذیری بافت‌های مثانه
• چاقی و اضافه وزن
• بیماری‌های عصبی مانند ام‌اس یا سکته مغزی
• عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
• برخی داروها مانند ادرارآورها یا آرام‌بخش‌ها
• یبوست مزمن یا فشارهای مداوم به لگن

بی اختیاری ادراری در چه کسانی شایع تر است؟

به‌طور کلی، ترکیبی از عوامل سبک زندگی، تغییرات هورمونی و بیماری‌های زمینه‌ای در افزایش شیوع بی اختیاری نقش دارند. خطر ابتلا به بی اختیاری ادراری با افزایش سن بیشتر می‌شود، اما این عارضه بخشی طبیعی از روند سالمندی نیست و عوامل متعددی می‌توانند احتمال بروز آن را افزایش دهند. گروه‌های زیر بیشتر در معرض ابتلا به بی‌اختیاری قرار دارند:

• مردان مبتلا به سرطان پروستات یا افرادی که تحت درمان‌های مرتبط با آن قرار گرفته‌اند
• زنان پس از یائسگی به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن
• افرادی که هورمون‌درمانی پس از یائسگی دریافت می‌کنند
• خانم‌هایی با سابقه زایمان‌های طبیعی متعدد
• افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن
• بیماران مبتلا به یبوست مزمن و طولانی‌مدت
• مصرف‌کنندگان برخی داروها مانند داروهای ضد فشارخون و آرام‌بخش‌ها
• کسانی که به طور مداوم از سیگار و الکل استفاده می‌کنند
• افرادی که به میزان زیاد ویتامین C، شیرین‌کننده‌های مصنوعی، فلفل تند، شکلات یا مرکبات مصرف می‌کنند
  

روش های بررسی علت urinary incontinence

اولین قدم هنگام بررسی بی اختیاری ادرار و پیش از شروع درمان، تعیین نوع بی اختیاری می باشد. زیرا درمان های انواع بی اختیاری ادرار، متفاوت می باشند. به طور کلی پزشک فوق تخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری یا فوق تخصص اورولوژی  جهت بررسی انواع بی اختیاری ادرار، یک یا چند مورد از آزمایش ها و بررسی های زیر را درخواست می کنند:

1. آزمایش ادرار؛ جمع آوری یک نمونه ادرار جهت بررسی عفونت ادراری و یا خون و پروتئین در ادرار، اولین قدم جهت بررسی علت نشت ادرار می باشد.
2. بررسی عادات تخلیه مثانه که در آن میزان مایعات مصرفی در طول روز، دفعات و زمان های تخلیه مثانه، دفعات بی اختیاری و زمان هایی که نیاز فوری به تخلیه مثانه دارید را به طور دقیق ثبت خواهد شد.
3. بررسی میزان ادرار باقی مانده در مثانه پس از تخلیه (PVR)؛ پزشک با درخواست سونوگرافی مثانه پس از دفع کامل ادرار، میزان ادرار باقی مانده در مثانه را محاسبه می کند و از این طریق ادرار باقیمانده را محاسبه می نماید. اختلالات اعصاب مثانه، عضلات آن یا انسداد در مسیر دفع ادرار می توانند با عدم تخلیه کامل مثانه همراه باشند.
4. تست یوروفلومتری یا نوار ادراری جهت بررسی شدت جریان ادراری
5. تست یورودینامیک یا نوار عصبی مثانه برای بررسی اختلالات عصبی مثانه و مغز

گاهی نیز در برخی افراد و برحسب علائم بی اختیاری ادرار، ممکن است تست های اضافه تری مانند تست های یورودینامیک یا سونوگرافی لگن نیز کمک کننده باشند. اغلب از این روش های تشخیصی تنها در زمانی که تصمیم به جراحی گرفته می شود، استفاده می گردد.

نوار عصبی مثانه یا یورودینامیک چگونه انجام میشود؟

تست یورودینامیک مهم‌ترين تست سرپايی جهت بررسی فانكشن ادراری نرمال و غير نرمال خصوصا در مثانه و مجاری ادراری است . با اين تست میتوان تشخیص افتراقی در موارد انسداد ادراری (تنگی مجرا ، BPM) و انواع بی اختیاری های ادراری را به بهترين نحو انجام داد كه اين عمل به پزشک جهت درمان دقيق تر کمک بسزایی می کند.

1. تكرر ادرار (Frequency): تكرر ادرار بيشتر از 7 بار در روز كه فاصله زمانی آن كمتر از 2 ساعت باشد.
2. ادرار شبانه (Nocturia): بيدار شدن از خواب جهت دفع ادرار بيشتر از يك بار در طول شب
3. فوريت ادراری (Urgency): نیاز ضروری به دفع ادرار
4. بی اختیاری ادراری
5. بی اختیاری ادراری توام با فوريت (Urge Incontinence): نشست ادراری غير قابل كنترل با احساس شديد نياز به دفع ادرار
6. بی اختیاری ادراری توام با استرس (Stress Incontinence): ريزش ادرار با سرفه، عطسه و دويدن
7. شب ادراری (Nocturnal Enuresis)
8. سوزش (Dysuria): درد يا سوزش در موقع دفع ادرار
9. ادرار خونی (Haematuria): دفع خون در ادرار
10. دفع شدن ادرار به سختی (Voiding Difficulty): نياز به ‌زور زدن يا تأمل در شروع ادرار
11. پرولاپس (Prolapse): پرولاپس يا همان افتادگی كه مختص خانمهایی است كه در صورت احساس يا مشاهده يا خروج توده‌ای از واژن به بیرون صورت می پذیرد.

انجام تست یورودینامیک برای چه کسانی الزامی است؟

• افرادی كه مشكل در دفع ادرار دارند.
• افرادی که بی اختیاری ادراری توام با سرفه و عطسه و نياز به جراحی دارند .
• کسانی که بی اختیاری در ادرار فوریتی و توام با سرفه و عطسه دارند.
• افرادی كه مشكلات كمپلكس مثانه ای دارند.
• افرادی كه مشكلات ادراری و مثانه‌ای پس از جراحی قبلی و ژنیکولوژی دارند.
• کسانی که جراحی بی اختیاری ادراری آنها قبلا پاسخی نداده است.
• تست یورودینامیک تنها توسط 2 كاتتر باريک يكی در مجرای ادرار جهت اندازه گیری فشار مثانه‌ای (Pves) و دیگری در رکتوم جهت اندازه گیری فشار شکمی (Pabd) صورت میگیرد.

انواع بی اختیاری ادراری

شناخت عامل و نوع بی اختیاری ادراری که در جدول زیر برایتان لیست شده، برای انتخاب درمان صحیح ضروری  خواهد بود: 

نوع بی اختیاری	توضیحات	مثال ها
استرسی	نشت ادرار هنگام افزایش فشار شکمی	عطسه، خنده، ورزش
اورژانسی	احساس ناگهانی و شدید نیاز به دفع	پیش از رسیدن به سرویس بهداشتی
مختلط	ترکیبی از نوع استرسی و اورژانسی	هر دو حالت بالا
سرریز	تخلیه ناکامل مثانه و نشت تدریجی	انسداد مجاری ادراری یا دیابت

بی اختیاری ادراری در سنین پایین

اگرچه بیشتر افراد تصور می‌کنند این مشکل مختص سالمندان است، اما بی اختیاری در سنین پایین نیز ممکن است رخ دهد. دلایلی مانند اختلالات مادرزادی مثانه، عفونت‌های مکرر، بیماری‌های عصبی یا استرس شدید می‌توانند عامل بی‌اختیاری در جوانان یا حتی کودکان باشند. درمان در این گروه سنی بسته به علت، می‌تواند از آموزش‌های رفتاری تا دارودرمانی و در موارد خاص، جراحی باشد.

روش‌های درمان بی اختیاری ادراری

بی‌اختیاری ادراری مشکلی است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد و زندگی فرد را از نظر روحی، اجتماعی و حتی شغلی تحت‌تاثیر قرار دهد. این عارضه در بیشتر موارد قابل درمان یا حداقل قابل کنترل است اما انتخاب روش درمان که در نهایت شامل یکی از موارد زیر خواهد بود، به نوع بی‌اختیاری، شدت علائم، صلاحدید پزشک و شرایط جسمی هر فرد بستگی دارد:

1- درمان دارویی برای بی اختیاری ادراری

داروهایی مثل تولترودین و اکسی بوتینین و داروهای دیگر بسته به علت بی اختیاری ادراری توسط متخصص اورولوژی داده می شود که در موارد خفیف می تواند موثر باشد و در صورت عدم پاسخ به سراغ روشهای دیگر باید رفت .

2- درمان با دستگاه امسلا  EMSELL CHAIR

کارکرد و نحوه استفاده بیماران از این دستگاه بسیار راحت و مثل نشستن در صندلی با لباس خود فرد است و شش جلسه به فاصله سه روز یکبار و هر جلسه 28 دقیقه انجام می شود .

جهت آشنایی بیشتر با این سبک درمان میتوانید فیلم زیر را مشاهده فرمایید:

3- تزریق بوتاکس

در درمان بی اختیاری فوریتی و تکرر ادرار اگر داروها موثر نباشند تزریق بوتاکس در نواحی مختلف مثانه کمک کننده است .

4- درمان جراحی بی اختیاری ادراری

در درمان بی اختیاری ادراری استرسی که با تست یورودینامیک تایید شده جراحی با اسلینگ مثل عمل TOT وTVT کمک کننده است و باعث بهبود در 90 درصد بیماران می شود.

5- درمان غیرجراحی بی اختیاری ادراری

اصلاح سبک زندگی، تمرینات عضلانی و آموزش مثانه از مهم‌ترین روش‌های درمان غیرجراحی بی‌اختیاری ادراری است. کاهش وزن، ترک سیگار و پرهیز از مصرف زیاد کافئین، الکل و خوراکی‌های محرک مثانه نقش زیادی در کنترل علائم دارند.

انجام منظم تمرینات کگل به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کند و توانایی کنترل ادرار را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، آموزش مثانه با ایجاد برنامه‌ منظم برای تخلیه و افزایش تدریجی فاصله بین دفعات ادرار، به بهبود عملکرد مثانه و کاهش نشت ادرار کمک می‌کند. این روش‌ها در کنار هم می‌توانند بدون نیاز به جراحی، کیفیت زندگی فرد را تا حد زیادی بهبود بخشند.

راهکارهای تشخیص بی اختیاری ادرار

اولین گام در بررسی بی‌اختیاری ادرار، مشخص کردن نوع آن است؛ زیرا هر نوع بی‌اختیاری روش درمان متفاوتی دارد. به همین دلیل، پزشک فوق تخصص اورولوژی یا جراحی کلیه و مجاری ادراری، برای تشخیص علت دقیق بی‌اختیاری ادرار، ممکن است یک یا چند مورد از بررسی‌های زیر را درخواست کند:

↲ آزمایش ادرار

نمونه‌ای از ادرار برای بررسی وجود عفونت، خون یا پروتئین جمع‌آوری می‌شود. این آزمایش یکی از ابتدایی‌ترین و مهم‌ترین مراحل بررسی نشت ادرار است.

↲ بررسی الگوی تخلیه مثانه

پزشک از بیمار می‌خواهد میزان مایعات مصرفی، دفعات و زمان‌های دفع ادرار، دفعات بی‌اختیاری و مواقع احساس اضطرار برای تخلیه را ثبت کند.

↲ اندازه‌گیری ادرار باقی‌مانده در مثانه (PVR)

با استفاده از سونوگرافی پس از تخلیه کامل مثانه، میزان ادرار باقی‌مانده بررسی می‌شود. باقی ماندن ادرار می‌تواند نشانه مشکلات عصبی، ضعف عضلات مثانه یا انسداد در مسیر خروجی باشد.

↲ تست یوروفلومتری (نوار ادراری)

برای بررسی شدت و سرعت جریان ادرار انجام می‌شود.

↲ تست یورودینامیک یا نوار عصبی مثانه

 این تست عملکرد مثانه و ارتباط آن با سیستم عصبی و مغز را بررسی می‌کند.

همچنین در برخی بیماران نیز بسته به نوع علائم، آزمایش‌های تکمیلی دیگری مانند سونوگرافی لگن یا تست‌های پیشرفته‌تر یورودینامیک نیز توصیه می‌شود. معمولا این بررسی‌های تخصصی بیشتر در شرایطی انجام می‌شوند که تصمیم به درمان‌های تهاجمی یا جراحی وجود داشته باشد.

برای پیشگیری از بی اختیاری ادراری چه کنیم؟

برای پیشگیری از بی‌اختیاری ادراری لازم است سبک زندگی سالمی داشته باشید و مراقبت از سلامت مثانه را جدی بگیرید. حفظ وزن مناسب، ترک سیگار، پرهیز از مصرف بیش از حد کافئین، الکل و غذاهای محرک مثانه مانند فلفل و شکلات می‌تواند نقش مهمی در کاهش احتمال ابتلا داشته باشد. همچنین انجام منظم تمرینات کگل برای تقویت عضلات کف لگن، پیشگیری از یبوست با رژیم غذایی پرفیبر و نوشیدن آب کافی از دیگر راهکارهای مؤثر محسوب می‌شوند. توجه به این نکات ساده می‌تواند تا حد زیادی از بروز یا شدت یافتن این عارضه جلوگیری کند.

چرا نباید بی‌اختیاری ادراری را نادیده گرفت؟

بی‌اختیاری ادراری اگرچه می‌تواند تجربه‌ای آزاردهنده و محدودکننده باشد، اما خوشبختانه با روش‌های متنوع تشخیصی و درمانی در بیشتر موارد قابل کنترل و حتی درمان است. از تغییر سبک زندگی و تمرینات ساده گرفته تا دارو و جراحی‌های پیشرفته، گزینه‌های زیادی وجود دارد که بسته به شرایط هر فرد انتخاب می‌شوند. نکته مهم این است که فرد در مواجهه با این مشکل سکوت نکند و تصور نداشته باشد که بخشی طبیعی از افزایش سن است. مراجعه به بهترین متخصص اورولوژی؛ دکتر کیوان آقامحمدپور می‌تواند راه را برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین روش درمانی هموار کند. رسیدگی زودهنگام نه تنها کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد، بلکه از پیشرفت عارضه نیز جلوگیری خواهد کرد.

دکتر کیوان آقامحمدپور فوق تخصص جراحی کلیه ، مجاری ادراری و ناباروری

پیج دکتر کیوان آقامحمدپور در سایت آپارات